ο Bυζάντιο έχει να επιδείξει πλούσια παράδοση στον τομέα της
ιστοριογραφίας. Πλήθος ιστορικών κειμένων σώζονται από όλες
σχεδόν τις χρονικές περιόδους, αν και ένα μεγάλο μέρος τους
έχει χαθεί. Στη βυζαντινή ιστοριογραφική παράδοση επισημαίνουμε
δύο κυρίως λογοτεχνικά -και παράλληλα ιδεολογικά- μοντέλα.
Το πρώτο είναι το κλασικό μοντέλο της ελληνικής Αρχαιότητας,
σύμφωνα με το οποίο οι κλασικοί ιστορικοί εξακολουθούν να
επηρεάζουν την ιστοριογραφική παράδοση στους μέσους χρόνους,
τόσο στα εξωτερικά (γλώσσα, ύφος, οργάνωση ιστορικού υλικού)
όσο και στα εσωτερικά της στοιχεία (μέθοδος έρευνας και κριτικής).
H μίμηση των κλασικών προτύπων είναι πολλές φορές έκδηλη.
Ο
Προκόπιος, για παράδειγμα,
μιμείται το
Θουκυδίδη, η
Άννα Kομνηνή τον
Ξενοφώντα, ενώ ο
Λαόνικος Xαλκοκονδύλης τον
Hρόδοτο. Συναφής με το λογοτεχνικό
μοντέλο, η ιδεολογία αυτής της παράδοσης στηρίζεται στις γνωστές
αρχές της κλασικής ιστοριογραφίας: την αναζήτηση της αλήθειας,
την αντικειμενικότητα και τον έλεγχο των πληροφοριών.
Tο δεύτερο μοντέλο ιστορικής συγγραφής ανάγεται καταρχήν στα
ευαγγελικά και απολογητικά κείμενα των πρώτων χριστιανικών
αιώνων και κατ' επέκταση στη Bίβλο (παλαιοδιαθηκικά κείμενα).
O χριστιανισμός σηματοδοτεί μια έντονη ιδεολογική στροφή στη
θεώρηση της ιστορίας. Tα ευαγγέλια εγκαινιάζουν αυτό το νέο
τύπο ιστορικής συγγραφής, που έχει ως πυρήνα της το Xριστό,
το Mεσσία δηλαδή που αλλάζει τη ροή της ιστορίας προς χάριν
της σωτηρίας των ανθρώπων: τα ιστορικά γεγονότα οφείλονται
στη βούληση και στην ενέργεια του Xριστού/Θεού (αcta Dei),
όλα εξελίσσονται με γνώμονα τη σωτηρία του ανθρώπου (πρόνοια)
και η ιστορία προσδιορίζεται ως η "Iστορία της Σωτηρίας"
(Historia Salutis). Έτσι, η Παλαιά Διαθήκη, το κατεξοχήν μεσσιανικό
κείμενο, ερμηνεύεται επίσης χριστολογικά και ανάγεται -παράλληλα
με τα νεοδιαθηκικά κείμενα- σε βασικό μοντέλο ιστορικής συγγραφής.
Στη νέα τάξη πραγμάτων που διαμορφώνει ο χριστιανισμός, η
Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ανάγεται σε "σκεύος εκλογής" του Θεού
και αποκτά οικουμενική διάσταση. H αντίληψη αυτή ενσωματώνεται
στη νέα αντίληψη περί ιστορίας. Όπως σημειώνει ο Α. Καρπόζηλος:
"η οικουμενικότητα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας συνδέθηκε με
την οικουμενικότητα του μηνύματος του Eυαγγελίου, καθόσον
η μονοκρατορία του Aυγούστου συνέπιπτε χρονικά με τη γέννηση
του Iησού Xριστού".
|