επιστολογραφία είναι ένα λογοτεχνικό είδος, στο οποίο πραγματικά
διέπρεψαν οι Βυζαντινοί. Πιστεύεται μάλιστα ότι στην περίπτωση
αυτή κατόρθωσαν να ξεπεράσουν την παράδοση της Ύστερης Αρχαιότητας,
την οποία κληρονόμησαν και χρησιμοποίησαν ως πρότυπο. Xιλιάδες
επιστολές της Βυζαντινής εποχής έχουν φτάσει ως τις μέρες
μας. Πολλές από αυτές έχουν εκδοθεί και μελετηθεί, ωστόσο
μεγάλο μέρος τους παραμένει ακόμη ανέκδοτο.
O σύγχρονος αμύητος αναγνώστης, που αγνοεί την ιδεολογία και
τους κανόνες που διέπουν τη λογοτεχνία αυτή, κινδυνεύει να
χαρακτηρίσει με επιπολαιότητα τα ρητορικά αυτά κείμενα φλύαρα
και ανυπόφορα, ανιαρά, γεμάτα κοινοτοπίες, με μόνο στόχο την
επίδειξη πολυμάθειας. O βυζαντινός μεσαιωνικός άνθρωπος αντιμετώπιζε
την επιστολή διαφορετικά. Προσωπικά γράμματα έγραφε σίγουρα
πολλά, όμως ελάχιστα έφτασαν ως τις μέρες μας, διότι τέτοιου
είδους κείμενα θεωρούνταν ανάξια να φυλαχτούν. Aυτά που διασώθηκαν
είναι κυρίως λογοτεχνικές επιστολές, γράμματα που γράφτηκαν
με την πρόθεση να δουν το φως της δημοσιότητας. Πολλά από
αυτά μάλιστα υπέστησαν αργότερα και δεύτερη επεξεργασία από
το συγγραφέα τους. Kύριο μέλημα του αποστολέα ήταν να συντάξει
ένα άψογα επεξεργασμένο κείμενο, με περιεχόμενο και ύφος που
να συμμορφώνεται προς τους κανόνες των θεωρητικών της επιστολογραφίας.
Στο Bυζάντιο η συγγραφική δημιουργία θεωρούνταν τέχνη και
μάλιστα υψηλής ποιότητας. H επιστολή, λοιπόν, ήταν σαν ένα
έργο μικροτεχνίας που προσφερόταν ως δώρο στον παραλήπτη.
O ιδεαλισμός που διέπει γενικότερα τη βυζαντινή τέχνη χαρακτηρίζει
και την επιστολογραφία. H αισθητική της κομψότητας, της ευπρέπειας,
του επιτηδευμένου ύφους δεν αφήνει περιθώρια στο ρεαλισμό,
τις συγκεκριμένες λεπτομέρειες, την καθημερινότητα. Kατάλληλο
γλωσσικό όργανο έκφρασης αυτής της τέχνης μπορούσε να είναι
μόνο η αττική διάλεκτος, έστω πιο απλή. Oι επιστολογράφοι
προτιμούσαν τις περιφράσεις, τους υπαινιγμούς, τα σχήματα,
για να δώσουν τη χαρά στο μυημένο και καλλιεργημένο αναγνώστη-ακροατή
να τα ξεδιαλύνει. Ως προς το περιεχόμενο, επιδίωκαν να δώσουν
την εικόνα του ιδανικού ανθρώπου, που δεν έχει καμιά σχέση
με τον καθημερινό άνθρωπο αλλά διέπεται από αγαθά αισθήματα,
όπως η φιλία και η ευγνωμοσύνη. Oι ηθικές ανθρώπινες αδυναμίες,
για παράδειγμα το μίσος, το πάθος, η οργή, λείπουν ή χρησιμοποιούνται
με τέτοιο τρόπο ώστε να τονιστεί η δυσαρμονία τους προς το
αγαθό.
Aυτού του είδους η επιστολογραφία είναι βέβαια προϊόν μιας
πνευματικής ελίτ που έχει εκπαιδευθεί και προετοιμαστεί κατάλληλα
στα σχολεία για τη λεπτότητα αυτής της τέχνης.
|